O skrzydełku pszczelim

Prawe przednie skrzydełko pszczoły robotnicy wykorzystywane jest do badania przynależności rasowej. Wiąże się z tym określanie długości i szerokości skrzydełka, ilości haczyków, określanie indeksu kubitalnego, diskoidalnego przesunięcia i hantelindex. Jest to tylko część z zestawu cech morfologicznych które używa się do określenia przynależności rasowej. Zazwyczaj do badania wykorzystuje się próbkę 30-50 pszczół pochodzących z jednej rodziny. 

Wykorzystanie cech morfologicznych daje nam możliwość przypasowania poszczególnych pszczół do danej grupy rasowej. Poszczególne  cechy nie są trudne do pomierzenia i pewne wartości możemy uzyskać sami bez specjalnych przyrządów pomiarowych i programów czy mikroskopów. Prawe skrzydełko możemy wypreparować z martwej pszczoły robotnicy w prostu sposób za pomocą nożyczek kosmetycznych czy pincety. Na takim skrzydełku możemy rozpocząć własne pomiary a wyniki porównać z wartościami przypisanymi do danej rasy. 

Ktoś może zapytać do czego potrzebna jest nam taka wiedza?

Oczywiście można to robić z czystej ciekawości, chęci poznani co lata w naszych ulach jeśli nie znamy pochodzenia lub sprawdzenia pszczół z nieznanego źródła o których wiemy nie wiele lub słyszeliśmy, że są to dzikie czy nieselekcjonowane pszczoły. Osobiście mnie do poszukiwania tego rodzaju wiedzy i określania przynależności rasowej skłonił pewien pomysł. Chciałem wiedzieć, które pszczoły lepiej radzą sobie z Varroa i są bardziej odporne na choroby. Powstał pomysł więc wdrożyłem go w życie. Ciekawe jest też poznawanie pszczół obcego pochodzenia, nieznanych, kundli itd. Sprawia to dużo przyjemności bo wyniki bywają zróżnicowane. Sprawdziłem ponad 40 skrzydełek pszczół od starszego pszczelarza, który od lat nie wymienia matek i prowadzi gospodarkę typowo rojową. Są to pszczoły z filmiku „W poszukiwaniu dzikiej  pszczoły”.  Fajnie jest dowiedzieć się, że większość z badanych skrzydełek przynależała zdecydowanie do pszczoły środkowo-europejskiej i że są jeszcze takie pasieki gdzie te pszczoły mają się świetnie. 

Na czym rzecz polega.

Wypreparowane skrzydełka przyklejamy (klej typu kropelka) na kartce A4 i skanujemy na skanerze o dużej rozdzielczości czyli ustawiamy największą rozdzielczość jaką oferuje nasz skaner. Musimy pamiętać o prawidłowym przyklejeniu skrzydełek aby obraz zeskanowany był dla nas przydatny. 

Zeskanowane skrzydełka zapisane jako zdjęcie możemy już swobodnie obrabiać czyli dokonywać pomiarów. Można mierzyć za pomocą prostych programów graficznych których jest bardzo dużo w sieci. Ja na początku wykorzystywałem program typu AutoCAD ale mogą to być prostsze programy graficzne które mają opcje linijki, pomiarów itd. 

Na zdjęciu czerwone linie to pomiary z programu graficznego. Takie pomiary robi się na piechotę czyli trzeba ręcznie zaznaczyć punkty pomiaru, odczytać długość danego odcinka i samemu podstawiając do wzoru obliczyć interesującą nas wartość. Jest to żmudna praca ale na początek warto obyć się z tematem. Z każdym następnym skrzydełkiem idzie nam szybciej i sprawniej.

Naukowcy którzy badają profesjonalnie wszystkie indeksy i współczynniki mają do tego celu przygotowane programy komputerowe. Rolą obsługującego jest tylko wczytanie partii zeskanowanych skrzydełek i oznaczenie podstawowych punktów branych do pomiarów. Praca idzie wtedy bardzo szybko i sprawnie. W sieci można znaleźć darmowe testowe wersje takich programów np.  Flugel-Index. 

Przejdźmy do interesujących nas indeksów czyli trzech indeksów które dadzą nam wartości liczbowe dzięki którym możemy przyporządkować daną pszczołę do odpowiedniej rasy. Musimy być świadomi, że jest to tylko orientacyjne przyporządkowanie bo nie badamy wszystkich morfologicznych cech a skupiamy się w moim przypadku na 3 cechach dość charakterystycznych dla poszczególnych ras które używa się prawie zawsze. Są to: indeks kubitalny, diskoidalne przesunięcie i hantelindex. 

Indeks kubitalny.

Najbardziej rozpowszechniony indeks o którym się słyszy w pszczelarstwie i przy określaniu danej rasy występuje bardzo często. Indeks kubitalny mierzony jest na dwa sposoby. Sposób Alpatova i sposób Goetze czyli Wschód i Zachód Europy. 

Wzór wschodni (w Polsce używany)  Ci= 100b/a [%] (stosunek procentowy odcinka krótszego do dłuższego)

Wzór zachodni (używam tego) Ci= a/b

Diskoidalne przesunięcie.

Jest to również prosty do odczytania indeks. Przesunięcie diskoidalne opracował Goetze i według jego założeń przesunięcie diskoidalne obliczane jest ze stosunku odcinków na osi radialnej, podzielonej na wysokości styku z tą komórką żyłki, okalającej trzecią komórkę kubitalną od końca skrzydła. Po przeprowadzeniu przez ten punkt (H) linii prostopadłej do osi komórki radialnej, możemy określić położeni komórki diskoidalnej. Położenie komórki oznaczane jest na „-„ „0” i „+” w zależności od tego, z której strony od tej linii prostej znajdzie się róg komórki diskoidalnej.  Strona lewa odpowiada za „-„ a strona prawa za „+”, „0” jest wtedy kiedy linia prosta przetnie róg komórki diskoidalnej.                                          

Opis wydaje się skomplikowany ale zdjęcie wyjaśni wszystko bez problemów.

Warto zaznaczyć, że diskoidalne przesunięcie jest silnym znakiem rozpoznawczym pomiędzy Apis Mellifera Mellifera a pozostałymi rasami pszczół ponieważ tylko AMM mają przesunięcie „-„ a reszta ras ucieka na prawo do „0” lub „+”. 

Hantelindex

W badaniach wykorzystuje się go rzadko i ma mniejsze znaczenie niż pozostałe dwie cechy morfologiczne ale, że jest również łatwy do obliczenia to też możemy sobie go sprawdzić.

Wzór na ten indeks: Hi= c/d

Średnie wartości liczbowe to 0.94 w przedziale 0,6-1,2

Mając obliczone indeksy i wiedząc jakie mamy przesunięcie diskoidalne możemy przypasować poszczególne pszczoły z danej rodziny do rasy która bliżej odpowiada otrzymanym wynikom.

Przedstawiam poszczególne parametry przyporządkowane do danej rasy:

Rasa	CI	HI	DS
AM Mellifera	od 1 do 1,9	od 0,6 do 0,923	od -10  do 0
AM Carnica	od 2,1 do 2,9	od 0,925 do 1,2	od 0 do 10
AM Caucasia	od 1,7 do 2,3	od 0,6 do 1,2	od -1 do 1
AM Ligustica	od 2,0 do 2,7	od 0,6 do 1,2	od 0 do 5

 

Przykład obliczeniowy na próbie 51 skrzydełek zrobiony za pomocą programu Flugel-Index

Pszczoły o ubarwieniu ciemnym, rozbiegane, spływające z plastrów. 

Grafika – indeks kubitalny z diskoidalnym przesunięciem 

Na grafice widzimy oś poziomą odpowiadającą za indeks kubitalny i oś pionową odpowiadającą za diskoidalne przesunięcie. Każdy zaznaczony krzyżyk na wykresie odpowiada danemu skrzydełku wziętemu do analizy. Jak widać na wykresie większość krzyżyków jest niebieskich i znajduje się w strefie która odpowiada za przynależność do pszczoły Apis Mellifera Mellifera. Krzyżyki czerwone które stanowią jakieś 27% całości można przyporządkować do mieszańców pszczoły AMM z pszczołą CAU czyli rasą kaukaską. Co ważne to żaden z krzyżyków nie ma diskoidalnego przesunięcia większego niż +1 oraz praktycznie wszystkie krzyżyki oprócz jednego nie mają większego indeksu kubitalnego niż 2,3. Średni indeks kubitalny z badanych skrzydełek wyszedł 1,64. Podsumowując badane 51 prawych skrzydełek pszczół w zdecydowanej większości bo aż 73% przynależą do AMM a reszta czyli 27% można uznać za AMMxCAU. 

Dla porównania podobny wykres z pszczołami Carnica i Ligustica