Mała komórka a pszczelarskie kłopoty - całość

Całość artykułu "Mała komórka a pszczelarskie kłopoty" ukazała się w częściach w miesięczniku "Pszczelarstwo" w miesiącach grudzień, styczeń i luty. 

            Wybór modelu gospodarki pasiecznej to indywidualna sprawa każdego pszczelarza. Zapoznawszy się z warunkami przyrodniczymi najbliższej okolicy oraz przewidzianym typem pasieki (wędrowna lub stacjonarna) podejmuje decyzję dotyczące rodzaju ula, odpowiedniej pszczoły oraz sposobu gospodarki. Mając na myśli konkretny sposób gospodarki pasiecznej w powiązaniu z bazą pożytkową i napszczeleniem okolicy tworzymy własny model opieki/współpracy z pszczołami. Jesteśmy świadomi zagrożeń na jakie narażone będą nasze pszczoły i doskonale wiemy, że w ulu odbywają się złożone i jeszcze nie do końca poznane procesy. Przenikają się różne bodźce, zapachowe, dźwiękowe a nawet biologiczne bo ul to dom nie tylko dla pszczół a również dla bogatej mikro i makro flory. Przyjmując model gospodarki pasiecznej przyjaznej pszczołom będziemy szukali rozwiązań opierających się na biologi rodziny pszczelej oraz unikaniu nadmiernej ingerencji w to niezwykłe i złożone środowisko ula. Moja własna praktyka pszczelarska już kilka sezonów temu ukierunkowała mnie na pszczelarstwo naturalne. Od pierwszych sezonów z pszczołami szukałem wzorów, porad, gotowych rozwiązań w gospodarce pasiecznej skupionych na pszczoły które potrafią żyć bez ingerencji pszczelarza oraz mogą swobodnie podejmować ważne dla całej rodziny pszczelej decyzje. Dzięki temu rozpocząłem poszukiwania realnych przykładów prowadzenia pasiek w zgodzie z naturą, pasiek przyjaznych pszczołom.

Zebrane informacje pochodzące od praktyków pszczelarstwa organicznego z każdym sezonem wykorzystywałem do współpracy z pszczołami. Sprawdziłem proponowane rozwiązania w moich lokalnych warunkach. Równocześnie wspierałem się badaniami i publikacjami naukowymi dotyczącymi interesującego mnie tematu. Początkowy mętlik w głowie spowodowany całkiem innym spojrzeniem na pszczoły oraz dużą ilością nowych, czasami rewolucyjnych pomysłów przekształcił się w spójny obraz zdrowego podejścia do pszczół i całościowego prowadzenia pasieki z długim planowaniem. Prowadząc pszczoły w sposób zbliżony do naturalnego musimy opierać swoją wiedzę praktyczną i teoretyczną na czterech podstawowych zasadach. Są to: selekcja naturalnie przystosowanych pszczół, ograniczenie lub całkowite zaprzestanie leczenia pszczół, plastry pszczele zbliżone do naturalnej wielkości komórek 4,9-5,1 mm lub naturalnie budowane oraz naturalny i różnorodny pokarm odpowiedniej jakości. Każdy pszczelarz w swojej pasiece może poprawić zdrowie pszczół stosując się do tych czterech zasad pszczelarstwa przyjaznego pszczołom. W tym artykule chciałbym przedstawić moje doświadczenia oraz zebrane informację związane z komórką pszczelą 4,9 mm. Uważam, że powrót pszczół do budowania mniejszych komórek pszczelich, pierwotnych, bardziej naturalnych niż obecnie standardowe 5,4 mm może pomóc w wielu obszarach pszczelarskich.

Zacznijmy od początku. W artykule „O tym jak chciano powiększyć pszczołę” Pszczelarstwo 03/2016 opisałem prawdopodobne scenariusze odejścia pszczelarzy od rozmiaru komórki pszczelej 4,9 mm, który jak podają historyczne źródła (Teofil Ciesielski i Leonard Weber) zbliżony jest do rozmiarów komórek jakie pszczoły budowały naturalnie na dzikich plastrach. Pszczoły które nie są ograniczone woskowym arkuszem węzy budują różnej wielkości komórki pszczele. Przedział budowanych komórek pszczelich na większej powierzchni woskowego plastra zawiera się w rozpiętości 4,8-5,2 mm. Mam tu na myśli pszczoły dziko żyjące lub pszczoły które bytowały na plastrach o komórce 4,9 mm a następnie miały swobodę i dowolność w budowaniu woskowych plastrów w ulu. Obserwacja rodzin pszczelich na pasiece i wykonywane przez mnie pomiary wskazują, że wystarczą trzy sezony życia pszczół na plastrach z małą komórką aby w następnych pokoleniach ich zabudowa woskowa bez węzy mieściła się w podanym powyżej przedziale. A więc pojawiające się głosy sugerujące, że pszczoły które będą miały odstawione plastry z komórką 4,9 mm powrócą do standardowych rozmiarów budowanych komórek 5,4 mm były błędne i wiązały się prawdopodobnie z sytuacjami odmiennymi kiedy to pszczelarz podaje pszczołą do ula pustą ramkę do odbudowy gdzie dookoła wszystkie plastry mają komórkę standardową.

Co zatem oferuje pszczelarzom a przede wszystkim pszczołom mała komórka? Opierając się na doświadczeniach własnych oraz opiniach i publikowanych badaniach pszczelarzy gospodarujących na komórkach 4,9 mm zauważam następujące zalety wynikające z urodzenia się pszczół w komórkach o tym rozmiarze. Będzie to przede wszystkim zestaw cechy umożliwiający pszczołom ograniczenie namnażania Varroa. Wzrost zachowań higienicznych, uaktywnienie cech odpowiedzialnych za wyszukiwanie i usuwanie z komórek czerwiu płodnych samic V., uaktywnienie zachowań odpowiedzialnych za samooczyszczanie się z samic V. jak i oczyszczanie (iskanie) wzajemne pszczół, koncentracja samic V. na czerwiu trutowym, wydłużony okres życia pszczół robotnic oraz lepszy ich rozwój co wiąże się z większą żywotnością i odpornością na choroby, wcześniejsze wygryzanie się czerwiu nawet o kilkanaście godzin w porównaniu ze standardową komórką. Jak doskonale wiemy przedstawione korzyści w świetle głównego problemu pszczelarstwa na całym świecie jakim jest Varroa – dręcz pszczeli wywołujący chorobę warrozę wyglądają zachęcająco. Biorąc pod uwagę doniesienia z różnych regionów świata w których żyją pszczoły radzące sobie z inwazją roztoczy V. za pomocą wielu cech pochodzenia behawioralnego i fizjologicznego, które prowadzą do ograniczenia a nawet przerwania sukcesu rozrodczego dręcza i bytują na plastrach o zdecydowanie mniejszych komórkach niż używane obecnie 5,4 mm możemy stwierdzić, że wprowadzenie komórki 4,9 mm może pomóc pszczelarzom w prowadzeniu pszczół bez użycia chemicznych środków do zwalczania warrozy. Badania nad rozmiarem komórki pszczelej i jego wpływu na pszczoły od kilku lat budzą wiele emocji. Naukowcy oraz pszczelarze próbują podejść do tematu na różne sposoby. W przestrzeni pszczelarskiej można spotkać zarówno pozytywne jak i negatywne opinie odnoszące się do pszczół bytujących na komórce 4,9 mm i wynikające z tego zalety czy też wady. Warto zatem przyjrzeć się badaniom, które bezpośrednio odnoszą się do małych pszczół. Wielkość małej pszczoły w porównaniu do pszczół wygryzionych ze standardowych komórek pszczelich 5,4 mm została poddana ocenie morfometrycznej. Przeprowadzone badania wykazały, że zmiany morfometryczne między pszczołami wygryzionymi z komórki 4,9 mm w stosunku do pszczół z komórki 5,4-5,6 mm nie przekraczały 3% a więc zmiana wielkości pszczoły była praktycznie bez znaczenia. Dodatkowo suma szerokości III i IV tergitu była większa u „małych pszczół” niż u pszczół wygryzionych ze standardowej komórki. Szerokość III i IV tergitu uważa się za wskaźnik wielkości ciała pszczoły co ma znaczenie praktyczne. Otóż zmiana szerokości komórki pszczelej nie spowodowała zmniejszenia pszczoły w sposób znaczny a szerokość tych dwóch tergitów odpowiadająca za wielkość odwłoka w którym znajduje się pszczele wolę przemawia na korzyść małej pszczoły. Z badań wynika również, że wzrósł jeszcze jeden parametr istotny w kontekście zagrożeń ze strony Varroa. Komórka pszczela o szerokości 4,9 mm została lepiej wypełniona. Wypełnienie to odgrywa znaczący wpływ na cały proces rozwoju V. w komórce oraz na czas wygryzania się młodej pszczoły. Przypuszcza się, że poczwarka która wypełnia komórkę blokuje dojście samca V. (który wykluł się z jaja złożonego przez samicę matkę w górnej części komórki) do samic które znajdują się w dolnej części przy matce, gdzie również znajduje się pokarm. Samiec ginie z głodu albo zostaje uszkodzony przy próbie dojścia do swoich sióstr.¹ Lepsze wypełnienie komórki pszczelej przez larwę a później poczwarkę wpływa dodatkowo pozytywnie na przenikanie ciepła pomiędzy młodymi pszczołami. Dzięki większej koncentracji komórek pszczelich na plastrze na tej samej powierzchni w porównaniu z komórka standardową zyskujemy mniejszą ilość potrzebnych pszczół do ogrzewania czerwiu. Dodatkowo zmniejszenie odstępów między osiami plastra do 30-32 mm jak się praktykuje przy tego typie gospodarce pasiecznej zwiększa efekt ekonomicznego ogrzewania czerwiu. Badania Jürgena Tautza wskazują, że istniej znacząca korelacja między temperaturą wychowu czerwiu a dalszym rozwojem młodych pszczół w ulu. Zachowania związane z uczeniem się i komunikacją w rodzinie pszczelej zależą w głównej mierze od temperatury w której rozwijają się poczwarki. Rozwój poczwarek w temperaturze do 34,5 st. C powoduje u pszczół problemy z zapamiętywaniem zdobytej wiedzy i mniej efektywnym wykonywaniem prac na rzecz rodziny pszczelej. Pszczoły które rozwijały się w temperaturze bliskiej 36 st. C wykazywały zwiększone zdolności poznawcze i umiały je efektywnie wykorzystać. Duży wpływ na nieosiągnięcie przez samice V. odpowiedniego wieku do rozrodu ma także skrócony czas inkubacji czerwiu pszczelego w komórce 4,9 mm. Mówi się o skróceniu rzędu 12-24 godzin niż ma to miejsce przy komórce standardowej. Przeprowadzane na ten temat badania wykazały, że udział roztoczy osypanych w rodzinach o komórce 4,9 mm był znacznie większy niż w rodzinach o standardowej komórce. Co ciekawe udział roztoczy o jasnym ubarwieniu (beżowe, kremowe) stanowiły prawie 40% wszystkich spadłych roztoczy gdzie rodziny o standardowej komórce miały tylko 7% spadłych jasnych roztoczy. Świadczyć to może o tym, że w rodzinach mało komórkowych w ich czerwiu mniej roztoczy odbywa pełny cykl rozwojowy. Inne badania wskazują, że pszczoły które żyją ponad 17 lat bez leczenia w Norwegi i bytują na komórce 4,93 mm w porównaniu z pszczołami lokalnymi które nie są odporne na warroze potrafią wygryzać się wcześniej o kilka godzin (od 1 do 16). Około 10% pszczół z populacji przeżywającej wygryza się wcześniej. Jest to stosunkowo nie duża różnica ale przyjmuje się, że zmniejszenie czasu inkubacji czerwiu już o jedną godzinę może potencjalnie zmniejszyć reprodukcyjny sukces Varroa o 8,7%.² Długowieczność pszczół, które wygryzły się z komórki 4,9 mm podawana jest przez pszczelarzy praktyków jako kolejna zaleta małej komórki. Dostępne dane sugerują, że jednak to małe pszczoły żyją krócej niż pszczoły które wygryzły się z komórki standardowej. Warto zwrócić uwagę na dobór grup pszczół w przeprowadzanych badaniach. Otóż grupa „małych komórek” była badana w 3 roku bytowania bez leczenia a więc z dużym prawdopodobieństwem możemy stwierdzić, że obciążenie warrozą i niosącym ze sobą ładunkiem w postaci wirusów i patogenów było większe niż w 2 pozostałych grupach, w których jedna nie była leczona od roku a druga była normalnie leczona. Można więc założyć, że gdyby grupy badawcze startowały z tego samego poziomu czasowego i były traktowane tak samo (brak leczenia) wyniki w długości życia pszczół z pewnością wyglądałyby inaczej.⁴

Z kolei T. Seeley testował idee małokomórkowego pszczelarstwa w stanie Nowy York. Badał on wpływ małej komórki 4,9 mm na ograniczenie rozwoju roztocza Varroa w porównaniu do komórki 5,4 mm. Utworzone dwie grupy rodzin były badane raz w miesiącu od połowy czerwca do połowy października a więc badanie trwało pięć miesięcy. Badający oceniał siłę każdej rodziny pszczelej, poziom porażenia roztoczem Varroa oraz średni rozmiar pszczół robotnic w każdej rodzinie pszczelej. Siła rodzin pszczelich w grupie małych komórek była mniejsza niż siła rodzin pszczelich w komórkach standardowych. Średnia ilość roztoczy Varroa, które naturalnie opadły na dno ula i były zliczane była nieznacznie mniejsza w rodzinach małokomórkowych. Autor badania stwierdza we wnioskach, że wpływ małej komórki 4,9 mm na ograniczenie sukcesu rozrodczego Varroa jest nieistotny, zaznaczając przy tym, że badanie odnosi się do pszczół w stanie Nowy York.⁵ Moją wątpliwość w przytoczonym badaniu budzi porównywanie grup pszczół, które mają odmienne warunki bytowania. Rodziny na standardowej komórce dostają odbudowane plastry suszu (naturalny wosk) o wymiarze średnio 5,38 a rodziny które miały sprawdzać komórkę 4,9 mm dostają gotowy susz plastikowy. Co więcej autor podaje, że pszczoły te we wcześniejszych próbach nie potrafiły prawidłowo budować komórek na węzie 4,9 mm a więc zostały zmuszone do bytowania na sztucznych plastrach o komórce średniej 4,82 mm. Z tego też więc, może wynikać mniejsza siła rodzin na komórce 4,9 mm. Pszczoły które bytowały od lat na komórce 5,38 będą bez przeszkód dążyć do prawidłowego rozwoju. Biorąc również pod uwagę bardzo krótki okres trwania badania daje to niesprawiedliwy obraz porównania między dwoma grupami rodzin.
Oddie z Norwegi przeprowadziła badania porównawcze. Celem badań było porównanie wpływu małej komórki między naturalnie przystosowanymi pszczołami, które żyją w Norwegii bez leczenia a pszczołami miejscowymi które muszą być leczone aby mogły przeżywać. Sprawdzono sukces reprodukcyjny roztoczy. W tym celu zliczano komórki pszczele w czterech kategoriach. Komórki zainfekowane roztoczem Varroa, komórki w których nie doszło do reprodukcji V. - bez potomstwa, komórki z niedojrzałymi samicami V., komórki w których był obecny samiec V.. Zebrane dane potwierdziły wniosek, że mniejszy rozmiar komórki pszczelej może w znaczny sposób przyczynić się do ogólnego zmniejszenia sukcesu reprodukcyjnego V.. Jednak efekt w postaci obniżenia wskaźnika porażenia nie był istotny w przypadku grupy rodzin które przeżywały bez leczenia. Efekt ten mógł być niezauważony ponieważ rodziny które przetrwały bez leczenia żyją od lat na komórce 4,9 mm lub w ogóle u nich nie występuje. Inaczej wyglądała sytuacja w rodzinach które nie potrafiły żyć bez leczenia a miały do dyspozycji plastry z małymi komórkami. Okazało się, że te rodziny wykazywały nieznacznie mniejsze porażenie roztoczami V., jak również znaczny wzrost niedojrzałych samic V. Ponadto w ich komórkach było znacznie mniej potomstwa V. oraz całkowity jego brak. Autorka zaznacza jednak, że badania tego typu powinny być prowadzone przez dłuższy czas, najlepiej kilka sezonów aby uwzględnić dynamikę rozwoju Varroa i prawidłowo ocenić zdolność małej komórki w procesie kontrolowania reprodukcji dręcza.⁶ Pozostając przy pszczołach Norweskich warto wspomnieć o pszczelarzu komercyjnym, który z sukcesem prowadzi około 500 rodzin pszczelich na komórce 4,9 mm bez używania środków chemicznych do zwalczania pasożyta Varroa a więc jego pszczoły przeżywają bez leczenie już ponad 15 lat a on sam opiera na nich swój biznes pszczelarski. Hans-Otto Johnsen bo o nim mowa, od pierwszych lat pojawienia się dręcza pszczelego w Norwegii postawił na kompromisy między całkowitym pszczelarstwem naturalnym a pszczelarstwem komercyjnym, które ma zarabiać na właściciela pasieki. W tym celu przyjął w swojej pasiece rozmiar komórki 4,9 mm który zbliżony jest z rozmiarem naturalnie budowanych komórek pszczół robotnic. Pszczelarz komercyjny nie może pozwolić sobie na straty dlatego Hans utworzył własne grupy porównawcze na jednej z pasiek. Utworzył dwie grupy po 20 rodzin i ustawił je na wspólnej pasiece oddalone od siebie o 200 m. Jedna grupa miała komórkę 5,5 mm (pszczoły od lat bytowały na tej komórce) a druga grupa miała komórkę 4,9 mm ( pszczoły zostały przystosowane do bytowania na tej komórce w ciągu 2 sezonów). Wszystkie matki pszczele pochodziły od jednej matki reprodukcyjnej a więc były siostrami i zostały unasiennione na tym samym trutowisku gdzie rodziny ojcowskie stanowiły pszczoły buckfast. Wszystkie rodziny późną jesienią miały wyrównane porażenie roztoczem za pomocą kwasu szczawiowego. W pierwszym sezonie badań porównawczych Hans skupił się głównie na rozwoju rodzin czyli rozbudowie gniazd za pomocą danych arkuszów węzy w zależności od rodzaju komórki pszczelej. W kolejnym sezonie ocenie podlegał naturalny osyp Varroa na wkładce oraz ilość roztocza wypłukanego na 100 pszczół jesienią. Populacja roztoczy w naturalnym osypie jaki i z flotacji alkoholowej była znacznie niższa w grupie pszczół z komórką 4,9 mm. Największy naturalny osyp dzienny w grupie 4,9 mm wynosił 3 szt. roztocza gdzie w grupie 5,4 mm 7 szt. roztocza. Płukanie alkoholowe również pokazało duże różnice. Zakres ilości roztoczy na 100 pszczół w małych komórkach 3-26%, w dużych komórkach 3-64%. Dodatkowo średni ilość miodu była o 24% większa w rodzinach o małej komórce. Hanss w swoich pasiekach używa węzy wyprodukowanej na własnych maszynach, dodatkowo produkuje węzę dla znacznej części pszczelarzy Norweskich. Warto też zaznaczyć że w Skandynawii nie stosuje się pestycydów w pszczelarstwie a więc wosk jest względnie czysty chemicznie.⁷

Moje własne kilku letnie doświadczenia pszczelarskie związane z „małymi pszczołami” nie dają jednoznacznych i konkretnych odpowiedzi na postawione pytanie: Czy komórka 4,9 mm pomaga pszczołą ograniczyć populację Varroa w rodzinie pszczelej? Od sześciu sezonów na kilkudziesięciu rodzinach pszczelich obserwuję wpływ komórki 4,9 mm jak i innych czynników związanych z gospodarką na tego typu komórce pszczelej. Wiązało się to w moim przypadku z własnoręczną produkcją węzy z wosku, który pochodził od moich pszczół. W warunkach pasieki hobbystycznej nie przeprowadzałem zbliżonych do badań obserwacji porównawczych. Całość rodzin w przeciągu dwóch sezonów prze-konwertowałem na węzę 4,9 mm. By później kiedy zaczynałem próby z dziką zabudową stwierdzić, że pszczoły potrafią budować różnej wielkości komórki a ich zdecydowana większość zawiera się w przedziale 4,7-5,2 mm. Obecnie nie używam węzy a pszczoły mają dowolność w budowaniu woskowych komórek pszczelich. Nie mniej jednak w sezonach kiedy moje pszczoły bytowały tylko na komórkach 4,9 mm przeprowadzałem różne testy na rodzinach pszczelich skupiające się na wyłonieniu rodzin przystosowanych do większej oporności na roztocze Varroa. Pierwsze testy które wykonywałem sprawdzały podstawową higieniczność ulową czyli umiejętność wykrywania zamarłego czerwiu i względnie szybkie usunięcie go ze środowiska ula. W tym celu wykonywałem „test igłowy”. Polegał on na wyborze obszaru komórek z czerwiem pszczelim o znanym wieku (stadium poczwarki) na powierzchni 10x10 komórek tak aby ilość przekłutych komórek wynosiła 100. Zadaniem pszczół jest jak najszybsze usunięcie zabitych poczwarek które znajdują się pod przekutymi wieczkami. Standardowo przyjmuje się czas 24 h po którym sprawdza się ilość wyczyszczonych komórek. Pszczoły w mojej pasiece potrafiły wyczyścić obszar 100 komórek w ciągu 10 h a więc przejawiały bardzo wysoki instynkt higieniczny. Kolejnym testem który wykonywałem w pasiece był uproszczony test VSH (ang. Varroa Sensitive Hygiene ) polegał on na odsklepieniu najlepiej około 150 komórek pszczelich w których znajdują się poczwarki. Poczwarki powinny być starsze, kolor oczu fioletowy. Następnie każdą odsklepioną komórkę i wyciągniętą z niej poczwarkę dokładnie oglądałem. Musiałem wychwycić ile w danej komórce i na poczwarce było samic Varroa oraz czy był też samiec Varroa. Ważna jest w tym przypadku znajomość różnych form rozwoju roztoczy Varroa. Przeprowadzone obserwację notowałem z uwzględnieniem takich danych jak: dorosła samica V., dorosła samica V. plus samiec bez młodych córek, dorosła samica V. oraz młode córki. Zebrane dane grupowałem ilościowo czyli konkretną liczbę komórek przypisywałem do 3 obserwowanych kategorii. Test ten pokazuje czy pszczoły potrafią ograniczyć sukces rozrodczy dręcza pszczelego. Wykonywałem go na kilkudziesięciu rodzinach które w pełni były przystosowane do bytowanie na komórce 4,9 mm. Dla mnie istotne były wyniki w których znajdywałem tylko pojedyncze samice Varroa lub samice i samca Varroa bez potomstwa. Świadczy to o tym, że proces reprodukcji został zaburzony lub przerwany. Wiele rodzin miało wyniki powyżej 50% znalezionych pożądanych typów komórek pszczelich. Oznacza to, że na 20 komórek ze 150 w których znalazłem Varroa aż w połowie Varroa nie zdołała się rozmnożyć. Zdarzały się również rodziny które pomimo odsklepienia 150 komórek pszczelich miały znikome ilości sami Varroa, rzędu 2-3 szt. Ostatnim testem jaki wykonywałem w okresie wrześniowego karmienia rodzin pszczelich była ocena zewnętrznych mechanizmów obronnych pszczół w stosunku do dręcza pszczelego. Jak wiadomo w tym okresie może dochodzić do reinwazji pasożytów poprzez przemieszczanie się pszczół między ulami czy to wskutek rabunków czy migracji trutni. Większa ilość dorosłych samic V. w tym okresie na pszczołach daje możliwość obserwowania zachowań pszczół określanych jako grooming. Grooming można w skrócie określić jako samooczyszczanie się pszczół poprzez wzajemne bądź samoczynne zdejmowanie ze swojego ciała samic V. oraz uszkadzanie roztoczy w takim stopniu, że dalsze procesy życiowe nie mogą być kontynuowane. Badałem zatem osyp na wkładce dennicowej z uwzględnieniem uszkodzonych i nie uszkodzonych samic dręcza pszczelego. Średnio około 50% wszystkich samic V. na wkładce była w jakiś sposób uszkodzona a więc dochodziło do celowych mechanicznych uszkodzeń pasożytów przez pszczoły. Testy o których wspomniałem dotyczyły większości rodzin pszczelich bytujących na komórce 4,9 mm. Dwa pierwsze testy ściśle związane z szeroko rozumianą higienicznością w rodzinie pszczelej wychodziły w poszczególnych rodzinach z różnym wynikiem natomiast test na grooming wykazywał podobne wyniku w ilości uszkodzonych samic V. a wiec mógł bezpośrednio korelować z komórką pszczelą 4,9 mm. Jedna z hipotez mówi, że pszczoły wygryzione z „małej komórki” są bardziej wrażliwe na obecność dręcza pszczelego na swoim ciele. Oczywiście w/w testy, nie są w stanie jednoznacznie potwierdzić wpływu komórki pszczelej 4,9 mm na całość pozytywnych zachowań pszczół w radzeniu sobie z Varroa ale pokazują jednak, że te zachowania zostały uaktywnione w stopniu istotnym i zauważalnym. Potrzeba dalszych badań, obserwacji i projektów nawiązujących do zachowań dziko żyjących pszczół miodnych w naszych lasach z uwzględnieniem wielkości budowanych komórek i ich wpływu na procesy zachodzące między pszczołami a varroa. Powszechnie wśród pszczelarzy utrzymuje się pogląd, że pszczoły miodne nie występują w stanie dzikim w środowisku naturalnym. Pogląd ten jest wspierany argumentacją o braku siedlisk, dużym obciążeniem chorobami czy słabym przystosowaniem a wręcz nawet udomowieniem. Co ciekawe znaczna ilość badań dotycząca pszczół odbywa się albo w warunkach laboratoryjnych albo na pasiekach. Uważam, że bardzo dużo tracimy nie wiedząc jak dzika populacja pszczół w naszych lasach współżyje z pasożytem Varroa. Strategia życiowa dzikich pszczół miodnych w lasach jest zdecydowanie odmienna niż pszczół które żyją pod opieką pszczelarza. Dzięki temu są mniej wrażliwe na zagrożenie ze strony roztocza Varroa i mają większy wachlarz cech ograniczający jego rozwój. Badania pszczół dziko żyjących w lesie Arnot w USA dowodzą, że ocalałe tam pszczoły są mniejsze niż pszczoły w pasiekach, sugeruje to budowanie naturalnie mniejszych rozmiarów komórek pszczelich. Autor zaznacza, że może się to wiązać z ich wcześniejszym okresem inkubacji co przyczynia się do skrócenia czasu dojrzewania młodych samic Varroa w komórkach pszczelich.⁸ Nie tak daleko nas w Niemczech przeprowadzono badania które miały na celu obalić tezę o braku dziko żyjących pszczół w lasach. Badania przeprowadzono na terenie dwóch obszarów leśnych. W lesie Hainich (16 000 ha) oraz w rezerwacie biosfery w Jurze Szwabskiej (85 000 ha). W obydwu obszarach leśnych dominującym drzewem jest buk z dużą ilością dziupli powstałymi na skutek bytowania dzięcioła czarnego. Badania wykazały, że występowanie dzikich pszczół w prawie naturalnych lasach jest normą a nie wyjątkiem. Gęstość zajmowanych dziupli przez pszczoły została obliczona na 0,11-0,14 rodziny pszczelej / km². Na podstawie zebranych danych wywnioskowano, że liczba rodzin pszczelich które żyją w starszych drzewostanach leśnych powyżej 80 lat na terytorium Niemiec może wahać się w granicach 4,400-5,500.⁹ Fakt ten powinien budzić wiele zapytań związanych z bytowanie pszczół dziko żyjących w lasach. W świetle zebranych informacji z całego świata o pszczołach dziko żyjących i radzących sobie z pasożytem Varroa oraz budujących zdecydowanie mniejsze rozmiary komórek pszczelich niż standardowe 5,4 mm, nasuwają się pytania. Jaka jest średnia długość życia zdziczałych populacji? Jak sobie radzą z roztocze varroa i czy wpływ mniejszej komórki pszczelej ma istotne znaczenie na ich przetrwanie? Nie mniej jednak badania wykazały jedno, że dzikie pszczoły są bardziej powszechne niż się przyjmuje a ich mechanizmy przetrwania mogą pomóc nam pszczelarzom w zrozumieniu pszczół w naszych ulach. Warto więc zastanowić się nad rozmiarem komórki pszczelej i jej wpływem na całą rodzinę pszczelą.
Jako pszczelarz, pasjonat tych małych ale bardzo ważnych owadów jestem zależny od własnych wyborów i decyzji. Mam do dyspozycji bardzo dużo porad, szkoleń, opracowań czy doświadczeń starszych kolegów pszczelarzy. Mam również do dyspozycji opracowania naukowe, które są poprawne i spełniają w 100% naukowe standardy. Jednak nie dają jednoznacznych odpowiedzi na problemy pszczelarskie. Wszystko to może powodować mętlik i zagubienie w natłoku informacji. Dlatego to ja jako pszczelarz podejmuje własne decyzje i tak projektuje swoją współpracę z pszczołami aby przynosiła mi ona dużo radości i satysfakcji. Zachęcam więc do własnych wniosków, własnego projektowania i planowania zdrowej pasieki.

Przypisy

1. K. Olszewski, Wpływ wychowu w plastrach o małych komórkach na cechy morfometryczne i masę ciała robotnic, część I – cechy morfometryczne robotnic i wypełnienie komórek przez poczwarki; Wstępne badania nad wpływem średnicy komórek plastra na cechy morfometryczne pszczół.
2. M. Oddie (2018), Reduced Postcapping Period in Honey Bees Surviving Varroa destructor by Means of Natural Selection.
3. J. Tautz, Behavioral performance in adult honey bees is influenced by the temperature experienced during their pupal development.
4. K. Olszewski, Długość życia małych pszczół.
5. Thomas Seeley (2011), Small-cell comb does not control Varroa mites in colonies of honeybees of European origin.
6. M. Oddie (2018), Cell size and Varroa destructor mite infestations in susceptible and naturally-surviving honeybee (Apis mellifera ) colonies.
7. Hans-Otto Johnsen (2005), Survival of a Commercial Beekeeper in Norway.
8. Thomas Seeley (2007), Honey bees of the Arnot Forest: A population of feral colonies persisting with Varroa destructor in the northeastern United States.
9. Patrick Kohl (2018), The neglected bee trees: European beech forests as a home for feral honey bee colonie.