Grooming behaviour czyli zachowanie polegające
na oczyszczaniu się pszczół z roztoczy. Obecnie na pszczołach dominują roztocza
Varroa, które powodują osłabienie zdrowotności poszczególnych pszczół, czerwiu pszczelego
a przy dużej inwazji powodują zagładę całej rodziny pszczelej. Pszczoły
mogą usuwać roztocza same z siebie (autogrooming) lub pomagają im w tym inne
pszczoły robotnice (allogrooming).
Zachowania oczyszczające składają się
na całokształt zachowań higienicznych występujących w rodzinie pszczelej. Jest
to jedna z form walki bezpośredniej z Varroa. Cechę tą jest bardzo trudno
zaobserwować z racji naszej ingerencji w gniazdo rodziny pszczelej i zakłócenie
podstawowych czynności wykonywanych przez pszczoły robotnice. Obserwując pracę
pszczół przy wyjściu z ula, można dostrzec jak pszczoły robotnice wynoszą
martwe roztocza V. Chcąc poznać dokładniej to zjawisko należy przeprowadzić
testy, które pomogą nam wybrać rodziny przejawiające zachowania groomingu w
stopniu zadawalającym. Dobrze będzie jeśli te zachowania w ogóle wystąpią w
rodzinie pszczelej.
Pisząc o zachowaniu oczyszczającym się
warto przedstawić pszczelarza Austriackiego Pana Aloise Wallnera który
zjawiskiem groomingu zajmuje się od 1988
r. Pan Wallner jest pszczelarzem, posiadającym pasiekę towarową (700 pni) który
przeszło 20 lat selekcjonuje Carnice na oczyszczanie się z roztoczy Varroa.
Dzięki tej selekcji pszczoły zaczęły intensyfikować zjawiska oczyszczania się z roztoczy do bezpiecznego poziomu obecności
V. w rodzinie pszczelej a Pan Wallner ograniczył leczenie do podawania kwasu
mrówkowego . Dzięki swoim obserwacją opracował prosty test, który oszacowuje
liczbę uszkodzonych roztoczy.
Test samooczyszczania się pszczół poprzez wzajemne bądź samoczynne zdejmowanie ze swojego ciała samic Varroa oraz uszkadzanie roztoczy w takim stopniu, że dalsze procesy życiowe i rozwojowe nie mogą być kontunuowane.
Na czym polega test.
Test przeprowadzamy w rodzinach pszczelich w miesiącach
największego rozwoju oraz w miesiącu wrześniu, czasie przygotowania do zimowli
i czasie wystąpienia prawdopodobnej reinwazji pasożyta.
Do rodzin kontrolnych powinno być to 30-40% rodzin w całej
pasiece a jeszcze lepiej 100% stanu pasieki wsuwamy wkładki i pozostawiamy je
na okres 5-10 dni. Po tym okresie liczymy znajdujące się na wkładce spadłe
roztocza Varroa. Liczenie polega na określeniu całkowitej liczby roztoczy
spadłych, określeniu liczby roztoczy spadłych nie uszkodzonych i określeniu
całkowitej liczby roztoczy spadłych uszkodzonych tzn. roztocza mogą mieć
poodrywane odnóża, porozrywane, poprzecinane na pół. Po otrzymanych wynikach
określamy tzw. procent oczyszczania w rodzinie (grooming behawiour).
Przykład.
Suma spadłych roztoczy w przeciągu 5 dni wynosi 46 roztoczy.
Roztocza nieuszkodzone 12 szt.
Roztocza uszkodzone 34 szt.
Obliczamy grooming
34/46 * 100% = 74% - wynik ten wskazuje na duży stopień samooczyszczania
się w rodzinie z roztoczy Varroa ponieważ 74% wszystkich spadłych roztoczy
posiada uszkodzenia ciała uniemożliwiające dalsze prawidłowe funkcjonowanie.
Na podstawie przeprowadzanych testów w swojej pasiece Pan
Wallner doszedł do poziomu oczyszczania się pszczół rzędu 96 %
Oczywiście i ja przeprowadziłem podobne testy na swoich
rodzinach reprodukcyjnych. Niektórzy nie lubią matematyki, zliczania, procentów
czy jasnych wyników. Niestety ja muszę wiedzieć skąd się biorą niektóre
zachowania w rodzinie i muszę mieć na to jakieś potwierdzenie. Inaczej nie było
by sensu przeprowadzać własnej selekcji bo w jaki inny sposób mogę określić
wartość rodziny na to typowe zachowanie higieniczne, które moim zdaniem jest
ważne? Często branie niektórych spraw na
„oko” źle się kończy a w sprawie Varroa to „oko” często zawodzi.
Celem testu jest sprawdzenie czy pszczoły potrafią
likwidować, kaleczyć czy niszczyć samice Varroa. Dlatego ilość osypanych
roztoczy nie jest w tym teście ważna. Najważniejszą sprawą są odpowiednie
proporcje osypanych roztoczy i możliwość rozpoznania uszkodzonych samic Varroa.
Do testu przygotowałem wkładki z białego PVC które
podzieliłem na pola i odpowiednio oznaczyłem. Podzielone wkładki ułatwiają zliczanie roztocza. Całą zabawę wykonałem na 6
rodzinach o których wiem bardzo dużo bo w sezonie często były prze zemnie
maltretowane i poddawane różnym testom. Każda rodzina otrzymała wkładki z
innymi oznaczeniami (oznaczenia to liczby w zapisie rzymskim). Poszczególne
rodziny mają także swoje oznaczenia (SB1, SB2, A1, B21, A2, CW). Wkładki były umieszczane
w rodzinach w pierwszym tygodniu września i po 10 dniach zostały zabrane do
liczenia osypów V. Zliczając osypy roztocza dzieliłem na trzy kategorię. Samice
V. uszkodzone, Samice V. dojrzałe bez uszkodzeń, Samice V. niewykształcone
(beżowe, jasne, przezroczyste). Po
zliczeniu samic V. według założenia obliczałem procentowy udział poszczególnych
samic V. w całości osypu znajdującego się na wkładce. Na końcu tabeli pod nazwą
VSH % zliczyłem procentowy udział uszkodzonych
samic i samic niewykształconych do całości osypu Varroa.
Wyniki sprawdzania osypów
Jak widać w tabelce wszystkie z sześciu rodzin radzą sobie w jakiś sposób z Varroa. Niektóre rodziny mają większy udział w niszczeniu V. inne bardziej ograniczają rozwój samic V. ale w ogólnym rozrachunku higieniczność jest utrzymywana na wysokim poziomie.Na wkładce zdarzały się także roztocza żywe, w pełni sprawne. Zliczałem je do grupy roztoczy V. dojrzałe, nieuszkodzone. Można by zliczać je do osobnej grupy ale nie mam pewności czy są to roztocza opadłe z pszczół samoistnie czy zrzucone przez pszczoły. Jeśli doliczyłbym żywe i sprawne samice V. do grupy roztoczy uszkodzonych czyli tych zaliczanych do groomingu wskaźnik procentowy dotyczący higieniczności na grooming wzrósłby o około 5%. Nie jest to aż tak bardzo istotne bo widać, że rodziny wykonują czyszczenie a świadczy o tym ilość uszkodzonych roztoczy Varroa. Dzięki temu testowi mogę ocenić możliwości poszczególnych rodzin pszczelich. Zastanawiające jest tylko to, że wszystkie rodziny radzą sobie podobnie więc czy zasługą takich zachowań może być mała komórka 4,9 mm i wdrożone założenia systemu?
