Testy Higieniczne

Rozpoczynając cały proces obserwacji, testów na rodzinach które żyją na komórce 4,9 mm i poddane są innym założeniom systemu chciałem zobaczyć czy higieniczność stoi na wysokim poziomie. Z dostępnych publikacji zarówno zagranicznych jak i naszych Polskich wynikało, że higieniczność rodzin pszczelich jest podwyższona i pszczoły w szybkim tempie radzą sobie z oczyszczaniem komórek w których znajduje się uszkodzony, zainfekowany czerw.  

Dostępne opracowania pozwalają na zastosowanie podstawowych testów higienicznych, które nie wymagają złożonych czynności czy wymyślnych przyrządów. 

Najprostszym testem jest „test igłowy”

Ogólnie testy higieniczne polegają na uśmierceniu czerwiu (poczwarek) po to aby stworzyć sytuację w której pszczoły będą traktować ten czerw jako zagrożenie w ulu czyli będzie to analogicznie czerw który zamarł na skutek choroby czy zaziębienia.

  Nie wiem kto jest dokładnie wynalazcą testu igłowego ( podobno Newton i Ostasiewski) ale pierwsze informację jakie uzyskałem na ten temat pochodziły od Pana Kvetoslava Cermaka twórcy pszczoły Vigor. Pan Cermak selekcjonował pszczołę (chyba cały czas jeszcze selekcjonuje) Vigor na zwiększoną higieniczność i przeszło 15 lat w swojej pracy test igłowy pomaga mu w prawidłowej ocenie wskaźnika higieniczności „HYG”.  

Jest to bardzo prosty test. Należy wyznaczyć obszar na czerwiu 10x10 komórek z czerwiem a następnie uszkodzić te komórki za pomocą prostego przyrządu. Przyrządem może być zwykły ołówek z gumką na której mocujemy igłę. Igłą przebijamy zasklepione komórki tak aby uszkodzić czerw. Długość igły nie może przekraczać 1 cm bo wiemy że głębokość komórki wacha się w granicach 1-1,4 cm. Według wskazówek Pan Cermaka należy zanotować godzinę rozpoczęcia testu oraz rozpoznać komórki pszczele wchodzące w obszar przeznaczony do badania. Chodzi o komórki puste lub z pyłkiem czy miodem. Następnego dnia po upływie około 24 h wyjmujemy ramkę na której przekuliśmy odpowiednią ilość czerwiu i notujemy ile komórek zostało całkowicie wyczyszczonych z martwych poczwarek. Postępujemy tak jeszcze przez dwa dni. Gdy mamy zebrane wszystkie dane (godziny kontroli, liczby wyczyszczonych komórek) podstawiamy je do wzoru który opracował Pan Cermak i obliczamy wskaźnik HYG naszej rodziny.  

Testowałem, sprawdzałem i na początku obliczałem przedstawiony wskaźnik HYG. Zrobiłem tak tylko za pierwszym razem ponieważ okazało się, że wystarcza jedna bądź dwie kontrole aby pszczoły wyczyściły komórki z martwych poczwarek. Kolejne testy przeprowadzane na przełomie sierpnia/września sprawdzałem po upływie 10-12 h ponieważ wiedziałem, że higieniczność rodzin stoi na bardzo wysokim poziomie i trzeba skrócić czas kontroli. 

 gdy po 10 h będzie taki obraz to znaczy, że rodzinki są wysoce higieniczne

W pierwszych próbach po obliczeniach, wskaźnik HYG (jest to czas w jakim pszczoły poradzą sobie z wyczyszczeniem komórek) wahał się w przedziale od 12-18 h. Sprawdzając po 24 h wszystkie uszkodzone komórki były wyczyszczone i czasami zdarzało się, że matka zdążyła je już zaczerwić bądź pszczoły zalały je nakropem. Dlatego później sprawdzałem po około 10 h. Wykonywałem test w porannych godzinach a wieczorem sprawdzałem procent oczyszczonych komórek. Zazwyczaj pszczoły oczyszczały komórki na poziomie 90-100%. Zdarzały się komórki nieodsklepione ale wynikało to z ominięcia bądź nie uszkodzenia poczwarki w środku komórki. 

Testy "temperaturowe"

 

Inną metodą badającą higieniczność w rodzinie pszczelej jest wycinanie czerwiu i mrożenie go a następnie wstawianie w to samo miejsce na plastrze i wkładanie do gniazda. Uważam, że jest to gorsza metoda ponieważ niszczy się plaster pszczeli oraz uszkadza czerw wycinając nasz fragment do zamrożenia. Dzięki uszkodzonym poczwarką pszczoły chętniej przystępują do usuwania i odsklepiania czerwiu. 

Nie zrezygnowałem z tej metody całkowicie ale zmieniłem tak by nie niszczyć czerwiu który daje pszczołom sygnał do oczyszczania. W sezonie potrzebowałem dużo ramek z naturalną zabudową trutową dlatego większość rodzin odciągała takie ramki i matki je zaczerwiały. Potrzebowałem suszu z komórkami trutowymi na wieczorne unasiennianie pod konkretne rodzin dlatego musiałem pozbyć się trutni których nie koniecznie bym chciał na pasieczysku.                                                              

Gdy pszczoły zasklepiły komórki trutowe na ramce, umieszczałem je w zamrażalniku na 24 h a następnie zostawiałem  na kolejne 24 h w temperaturze pokojowej po czym wkładałem do silnych, zdrowych rodzin w środek gniazda do całkowitego oczyszczenia.  Silne rodziny potrafiły oczyścić całą ramkę z czerwiu trutowego w przeciągu 48-72 h. Kosztowało to pszczoły dużo wysiłku ale według mnie pomogło im pokazać swoją higieniczność. 

W bardziej zaawansowanych hodowlach wykonuje się testy z zamrożeniem czerwiu na ramce bez uszkodzenia mechanicznego. Do tego celu wykorzystuje się ciekły azot, który wprowadza się do kołnierza o odpowiedniej powierzchni umieszczonego nad czerwiem. 

W przyszłym sezonie postaram się wykonać podobne testy z tym, że zamiast ciekłego azotu użyję suchego lodu, który pokruszony będzie spełniał podobne zadanie. 

Uważam, że takie testy są bardzo dobrym ćwiczeniem czy treningiem dla pszczół. Ponieważ zmuszają je do czyszczenia i uaktywnienia swoich ukrytych umiejętności.  Naprawdę zmusza to nasze pszczoły do podjęcia czynności higienicznych w ulu. Elementy takiego treningu mogą przyczyniać się do zwiększenia oporności na roztocze Varroa. 

Test VSH

Badaniami nad higienicznym zachowaniem pszczół zajmuje się już wielu pszczelarzy, profesorów pszczelarzy, zawodowych pszczelarzy, hodowców matek pszczelich. Rozwija się to bardzo intensywnie i powstaje coraz więcej grup hodowli higienicznych pszczół . Tylko, że dzieje się to po za naszym krajem… chociaż coraz więcej hodowców krajowych matek pszczelich wykonuje podstawowy test igłowy. 

Czy VSH jest dostępne dla zwykłego amatora pszczelarstwa?

Zasadniczo pszczołami o instynkcie VSH możemy nazywać pszczoły, które wykazują pewne zachowania składające się na ograniczenie rozwoju roztocza jakim jest Varroa. Czy takie zachowania obserwujemy we własnych pasiekach?

Prof. Harbo emerytowany naukowiec i miłośnik pszczół opracował dość prosty sposób na ocenienie predyspozycji naszych pszczół pod względem umiejętności ograniczania namnażania się roztoczy Varroa. Jest to prosty test VSH który może przeprowadzić każdy pszczelarz. 

Na czym to wszystko polega?

Ogólnie zdolność VSH jest uwarunkowana genetycznie i składa się na nią aż 4 allele. Czyli odpowiedzialne są za to dwa geny czyli cztery warianty alleli. Tak przynajmniej twierdzi John Harbo Czy to jest prawdziwe i prawidłowe nie wiem. Inni czyli Lapidge, Oldroyd i Spivak stwierdzili, że cecha higieniczności uwarunkowana jest siedmioma genami czyli jest poligeniczna. 

Dobra wiadomość jest taka, że córki po matce której potomstwo wykazywało 100% VSH w krzyżówkach z trutniami które tej cechy nie posiadają dalej przekazują na swoje potomstwo zachowania higieniczne.  Przy 50% VSH trafiając na trutnia o predyspozycjach VSH potomstwo dalej będzie miało zachowanie higieniczne. 

Test polega na odsklepianiu poczwarek i wyszukiwaniu w nich roztoczy. Wyszukiwanie musi być dokładne i potrzebne jest powiększenie. Poczwarki wyjmujemy z komórki i dokładnie oglądamy czy ma na sobie jedną, dwie, trzy samice, czy jest samiec. Przeszukujemy komórkę z której wyciągnęliśmy poczwarki bo roztocze mogą siedzieć w środku. Wszystko dokładnie zapisujemy co widzimy w każdej komórce. Ilość komórek które dadzą nam wiarygodny obraz to około 100-150 szt.

 

100% VSH – komórki i poczwarki wyciągnięte na zewnątrz posiadają pojedyncze szt. Samic Varroa ale nie mam w nich potomstwa i samców. Pszczoły mają wszystkie 4 allele.

60% VSH – oznacza to, że 60% odnalezionych roztoczy w komórkach nie posiada potomstwa, czyli nie jest zdolne do rozmnażania się Pszczoły mają 3 allele.

30% VSH – Pszczoły posiadają 2 allele i dalej można się nimi interesować.

25% VSH – Pszczoły nie posiadają wartości hodowlanej i instynkt higieniczny leży w granicy błędu.

Ten test jest również prosty ale potrzebujemy powiększenia czyli lampy stołowej z powiększeniem, czy lupy stołowej. Ogólnie powiększenie nie musi być jakieś duże bardziej chodzi o dobre światło żeby oświetlić wnętrze komórki z której wyciągniemy poczwarki. Potrzebujemy również pincety najlepiej skośnej i białego podłoża aby było widać na nim roztocze.

Moim zdaniem jest to bardzo dobry sposób na ocenę porażenia rodziny pszczelej. Oczywiście przy dużym porażeniu nie musimy wykonywać tego testu bo V. widać wtedy gołym okiem i pszczoły maszerują z niewykształconymi skrzydełkami co jest następstwem niedorozwoju bądź wirusów. 

Na zakończenie

Cały czas myślę jak zrobić żeby się nie narobić. Mieć silne i zdrowe rodziny, które będą miodne i łagodne bez atakowania ich niepotrzebną chemią i nie ważne jaką chemią. Chodzi o to, że mają sobie dawać radę same bez mojej pomocy…  Interwencyjne zabiegi są jakimś wyjściem ale na dłuższą metę trzeba będzie w końcu odciąć się od wszystkiego i zacząć w końcu robić to co trzeba... Na razie brak mi odwagi. 

W czystym i zdrowym środowisku żyje się pięknie i pięknie się umiera. Cała filozofia przetrwania sprowadza się do przekazania swoich genów poprzez wydanie potomstwa. Presja selekcyjna nie występuje. W środowisku zanieczyszczonym, skażonym i nieprzyjaznym do życia, sprawa przetrwania wygląda inaczej. Tylko w ekstremalnych warunkach możemy doskonalić swoje cechy i starać się przetrwać za wszelką cenę tylko po to aby móc zachować swój gatunek. Czy można to wszystko porównać do populacji pszczół i całego zła które na nie spływa (Varroa, patogeny, chemia)?